Psychologia nostalgii – Czym jest i jak wpływa na zdrowie psychiczne?

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, dlaczego pewna piosenka potrafi wzruszyć Cię do łez? Albo czemu stare zdjęcia wywołują uczucie słodyczy zmieszane z niewytłumaczalnym smutkiem? To działa nostalgia – emocja równie powszechna, jak radość czy smutek, a jednak rzadko mówimy o niej głośno. Czym jest nostalgia? Jak wpływa na nasze zdrowie psychiczne? W tym artykule poznasz odpowiedzi na te pytania.

Nostalgia – co to? Definicja

Czym właściwie jest nostalgia? Słowo to pochodzi z greki i łączy dwa słowa: nostos (powrót do domu) i algos (ból). Dosłownie oznacza więc „ból powrotu”. Po raz pierwszy użył jej Johannes Hoefer w 1688 roku. Opisał nostalgie jako chorobę. Początkowo opisywała przede wszystkim tęsknotę żołnierzy za domem.

Dziś psychologia nostalgii patrzy na to zjawisko zupełnie inaczej. Współczesne badania pokazują, że nostalgia to naturalne, uniwersalne uczucie – to sentymentalna tęsknota za przeszłością, która najczęściej pełni pozytywne funkcje psychologiczne.

Psychologia nostalgii – czym jest nostalgia z perspektywy nauki?

Czym jest nostalgia z perspektywy naszego mózgu? Gdy przeżywamy nostalgiczny nastrój, aktywuje się układ nagrody w mózgu – te same struktury, które reagują na przyjemne bodźce. Dlaczego przeszłość często wydaje się lepsza niż była w rzeczywistości?

To efekt tego, jak działa nasza pamięć. Ona nie jest doskonała. Nasze wspomnienia są zniekształcone, a dodatkowo mózg unika dysonansu poznawczego. Oznacza to, że czując nostalgię, przypominasz sobie przede wszystkim pozytywne momenty z przeszłości. Ten sam efekt ma miejsce, np. gdy stresujesz się przyszłym wydarzeniem. W drugim scenariuszu skupiasz się jedynie na czarnych scenariuszach, spójnych z aktualnymi emocjami.

Psychologia nostalgii pokazuje, że to uczucie często pojawia się w trudnych momentach życia. Pełni funkcję mechanizmu obronnego – pozytywne wspomnienia pełnią funkcję apteczki pierwszej pomocy.

Poruszając temat psychologii nostalgii warto przytoczyć koncepcję Svetlany Boym. Wyróżnia ona 2 typy nostalgii: regeneracyjną (z ang. restorative) i refleksyjną (z ang. reflective). Nostalgia refleksyjna to podejście, w którym doceniamy przeszłość, czujemy jej ciepło, ale akceptujemy, że przeminęła. Nostalgia regeneracyjną to próba odtworzenia przeszłości, przekonanie, że „kiedyś było lepiej” i trzeba do tego wrócić. Takie nastawienie może utrudniać codzienne funkcjonowanie.

Nostalgia – wpływ na zdrowie psychiczne

Odczuwanie nostalgii wpływa na zdrowie psychiczne wielowymiarowo, głównie pozytywnie. Przede wszystkim nostalgia wzmacnia poczucie ciągłości naszej tożsamości. Daje poczucie, że życie ma sens i spójność – szczególnie ważne w momentach kryzysu tożsamości. Ponadto wzmacnia poczucie więzi społecznych. Nawet jeśli jesteśmy fizycznie sami, to nostalgia za kimś zmniejsza poczucie osamotnienia. Nostalgiczny nastrój chroni też przed lękiem egzystencjalnym – niepokojem związanym z pytaniami o sens życia i przemijanie.

Mimo licznych korzyści nostalgia ma też swoją ciemniejszą stronę. Jak każde uczucie, w nadmiarze lub w niewłaściwej formie może stać się problematyczne.

Nostalgiczny nastrój odczuwany w nadmiarze bywa przytłaczający. Zwłaszcza gdy staje się ucieczką od trudnej teraźniejszości. Szczególnie delikatnym tematem jest nostalgia za kimś – osobą, która odeszła z naszego życia. Zdrowa żałoba pozwala tęsknić, wspominać i powoli integrować stratę z życiem. Natomiast nostalgia za kimś może przekształcić się w skomplikowaną żałobę, która utrudnia codzienne funkcjonowanie. Osoba jej doświadczająca jest emocjonalnie związana z kimś, kogo już nie ma.

Jakie są sygnały, że nostalgia może nie być pozytywnym uczuciem, a realnym wyzwaniem?

• Izolacja społeczna, unikanie relacji.
• Porównywanie doświadczeń ze wspomnieniami.
• Przewlekły smutek na myśl o przeszłości.
• Idealizacja przeszłości.

Jeśli rozpoznajesz te objawy u siebie, to skontaktuj się ze specjalistą. Pamiętaj, żepraca z psychoterapeutą nie jest zarezerwowana jedynie dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Jeśli odczuwasz emocje, które Cię przytłaczają i potrzebujesz wsparcia, to jest to sygnał, by skorzystać ze wsparcia.