MIESZANE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI – CO TO?

Niestety czasami zdarza się, iż przejawiane przez kogoś tendencje lub nasilenie jakiejś cechy nie sprzyja odnalezieniu się w nowej sytuacji, a nawet utrudnia codzienne funkcjonowanie. Mówi się wtedy o specyficznych lub mieszanych zaburzeniach osobowości. Czym są? W jaki sposób można je rozpoznać? Jak wygląda pomoc osobom z osobowościami mieszanymi? Dowiesz się tego, czytając poniższy artykuł.  

Czym są zaburzenia osobowości?

Zanim przejdziemy do odpowiedzi na pytanie czym są mieszane zaburzenia osobowości, pragnę krótko wyjaśnić czym są zaburzenia osobowości ogólnie. Otóż, zaburzenia osobowości to utrwalone, sztywne sposoby zachowania i reagowania na otoczenie (w tym inne osoby, sytuacje, stres, wyzwania, ocenę itp.). Są skrajne tzn. znacząco różnią się od standardowego w danej kulturze sposobu odbioru zdarzeń, myślenia, odczuwania, a także przyjętego społecznie wzoru kontaktów z innymi osobami.

W związku z tym, sposób funkcjonowania osoby ze specyficznym lub mieszanym zaburzeniem osobowości może negatywnie wpływać na jej relacje interpersonalne. Dodatkowo brak elastyczności w działaniu utrudnia im adaptowanie się do otoczenia i powoduje subiektywne poczucie cierpienia. Sposób zachowania takiej osoby może być też trudny dla innych.

Według ICD-10 zaburzenia osobowości dzielą się na: specyficzne, mieszane i inne oraz trwałe zmiany osobowości niewynikające ani z uszkodzenia, ani z choroby mózgu, lecz powstałe na skutek długotrwałej sytuacji stresowej lub doświadczenia katastrofy.

Do grupy specyficznych zaburzeń osobowości należy osobowość:

• paranoiczna,
• schizoidalna,
• dyssocjalna,
• chwiejna emocjonalnie (typ impulsywny lub z pogranicza tzw. borderline),,
• histrioniczna,
• anankastyczna,
• lękliwa,
• zależna.

Każda z wyróżnionych typów zaburzeń osobowości, została wyodrębniona ze względu na to, że cechuje się pewnymi, określonymi zachowaniami i tendencjami.

W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 zaburzenia osobowości mieszane i inne (opatrzone kodem diagnostycznym F61) definiowane są jako: zaburzenia osobowości, które często sprawiają trudności z klasyfikacją. Jednocześnie nie obejmują określonych wzorców zachowań i objawów charakterystycznych dla specyficznych zaburzeń osobowości. W związku z tym stwarzają one większe trudności diagnostyczne. Dana osoba może mieć cechy jednocześnie osobowości schizoidalnej i unikającej lub zależnej i lękliwej. Zdarza się nawet tak, iż mieszanka objawów i tendencji obejmuje swoim zasięgiem większość typów zaburzeń osobowości podanych powyżej.

Zatem zaburzenia osobowości mieszane i inne obejmują:

• mieszane zaburzenia osobowości z cechami niektórych specyficznych zaburzeń osobowości – poprzez niski stopień nasilenia objawów nie można zdiagnozować bardziej określonego rozpoznania;
• zmiany osobowości, które nie mieszczą się w zakresie specyficznych zaburzeń osobowości oraz w obszarze nieprawidłowości powstałych na skutek ciężkich przeżyć lub długotrwałej sytuacji stresowej, mogą być jednak rozpatrywane jako wtórne do podstawowego rozpoznania (czyli współistnieć np. z zaburzeniami afektywnymi lub lękowymi).

Jak wygląda diagnoza mieszanych zaburzeń osobowości?

Nierzadko zdarza się, iż pacjenci, u których zdiagnozowano mieszane zaburzenia osobowości czują się źle, ponieważ nadal nie mają konkretnej wiedzy na temat swojego stanu zdrowia. Wychodzą z gabinetu psychiatry lub psychologa klinicznego odczuwając rozczarowanie i osamotnienie, bowiem ich symptomy nie pasują do żadnego ze specyficznych zaburzeń osobowości. Stanowią nietypową mieszaninę kilku nieprawidłowych typów osobowości.

Nie bez znaczenia jest też fakt, iż mieszane zaburzenia osobowości nie mają konkretnej definicji, a ich objawy mogą być całkowicie odmienne u osób z tym samym rozpoznaniem. Z tego względu osoby zmagające się z osobowością mieszaną są w większym stopniu narażone na przeżywanie poczucia izolacji i odosobnienia.

Na szczęście w nowej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) zaproponowano, aby podstawowa klasyfikacja zaburzeń osobowości odbywała się na podstawie nasilenia objawów przejawianych przez pacjenta. Wyróżniono 3 stopnie intensywności symptomów: łagodny, umiarkowany i ciężki. Natomiast system kategorii poszczególnych zaburzeń ma zostać zastąpiony przez zespół specyficznych cech.

Wyszczególniono pięć nieadaptacyjnych czynników osobowości:

• negatywna uczuciowość – tendencja do manifestowania niepokojących emocji lub przeżywanego napięcia;
• dyssocjalność (odpowiednik osobowości aspołecznej) – tendencja do lekceważenia konwencji społecznych i praw innych ludzi;
• rozhamowanie (inaczej nieprzystosowanie) – tendencja do działania pod wpływem impulsu;
• anankastyczność – tendencja do kontrolowania zachowania zarówno własnego jak i innych ludzi;
• zdystansowanie – tendencja do utrzymywania dystansu emocjonalnego i interpersonalnego; nieprzywiązywanie się.

Każda z wyszczególnionych cech przyczynia się do zaburzeń osobowości i ich nasilenia, a także pozwala na dowolne ich mieszanie się. Pacjent będzie miał świadomość, które z podanych cech oraz w jakim stopniu go charakteryzują. Wobec tego, można zaryzykować stwierdzenie, iż w nowej klasyfikacji chorób występują wyłącznie mieszane zaburzenia osobowości. Z pewnością zapobiegnie to rosnącej stygmatyzacji osób zmagających się ze specyficznymi zaburzeniami osobowości np. z osobowością typu borderline.

W jaki sposób pomaga się osobom z mieszanymi zaburzeniami osobowości?

W leczeniu zaburzeń osobowości mieszanych i innych stosowana jest farmakoterapia oraz oddziaływania terapeutyczne. Farmakoterapia ma na celu wyciszyć silne, trudne emocje (np. zmniejszyć poziom lęku) i wesprzeć pacjenta w regulowaniu swojego nastroju.

Oczywiście, wszystko zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta, jednakże zamiast doraźnie stosowanych leków, bardziej skuteczną, działającą długofalowo i zarazem częściej wykorzystywaną formą pomocy jest właśnie psychoterapia. Warto dodać, że, w przypadku zaburzeń osobowości proces terapeutyczny jest długotrwały. Związane jest to z faktem, iż zarówno specyficzne jak i mieszane zaburzenia osobowości, rozwijają się wraz kształtowaniem się osobowości, czyli już od pierwszych lat życia.

Cierpiałkowska, L. (2018). Psychopatologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2014). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

ICD-10. (2008). Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia.

Krawczyk, P., Święcicki, Ł. (2020). ICD-11 vs. ICD-10 – przegląd aktualizacji i nowości wprowadzonych w najnowszej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO. Psychiatria Polska, 54(1), 7-20.