Style przywiązania w związku

Rośnie ilość osób, które doświadczają zaburzeń emocjonalnych i somatycznych związanych z samotnością i destrukcją związków. Przyczyn takiego stanu może być wiele. Zaczynając od zwiększającej się indywidualistycznie roli osobistych korzyści i sukcesów poprzez deficyty umiejętności interpersonalnych i schematy osobiste oraz interpersonalne, aż po czynniki ekonomiczne i społeczne.

Jakie znaczenie mają style przywiązania w związku?

Ponieważ miłość jest relacją emocjonalna opartą na więzi emocjonalnej i bezpiecznym poczuciu przynależności, to bardzo ważnej przyczyny trudności w bliskich związkach należy upatrywać przede wszystkim w stylu przywiązania.

Styl przywiązania, który kształtuje się w dzieciństwie, w relacji w opiekunami, determinuje w dorosłym życiu sposób budowania więzi w bliskich związkach. To, jakiego rodzaju styl przywiązania mają partnerzy, bardzo mocno wpływa na funkcjonowanie w bliskiej relacji. Najczęstszym problemem w parach wynikającym z typu więzi jest trudność w znajdowaniu równowagi między bliskością a autonomią.

Formy psychoterapii, które zapobiegają rozpadaniu się bliskich związków i ułatwiają budowanie trwałych, satysfakcjonujących relacji koncentrują się na umacnianiu systemu ochrony więzi jako priorytetowej oraz tworzą warunki do doświadczania bliskości i bezpieczeństwa w związku z zachowaniem autonomii każdego z partnerów. Aby skutecznie wzmacniać i chronić więź trzeba zidentyfikować style przywiązania w związku. Według teorii przywiązania Johna Bowlby’ego rozwijanej następnie przez Mary Ainsworth wyróżniamy trzy następujące style przywiązania:

BEZPIECZNY STYL PRZYWIĄZANIA w związku

Bezpieczny styl przywiązania kształtuje się u dziecka, gdy rodzice w empatyczny, pełen szacunku i wrażliwy sposób podążają za potrzebami dziecka, a matka (lub główny opiekun) stanowi bezpieczną, dostępną bazę. Jeśli matka oferuje dziecku bliskość i ukojenie wtedy, gdy ono tego potrzebuje, to umożliwia mu stopniowe eksplorowanie świata z gwarancją bezpiecznego powrotu do relacji z matką (opiekunem). W dziecku powstaje wtedy bezpieczna reprezentacja matki

Osoby, które miały szansę wykształcić w dzieciństwie, w relacjach z opiekunami, bezpieczny styl przywiązania mają w dorosłości dużą zdolność tworzenia trwałych, dających satysfakcję relacji interpersonalnych. Potrafią one szczerze zwierzać się w bliskich relacjach, a w stresie zwracają się do partnera o pomoc, ponieważ cechuje je ufność w stosunku do ludzi oraz pozytywne emocje w relacji z płcią przeciwną. Bez problemu tolerują również bycie zależnym od innych dopuszczając ten rodzaj bliskości. Nie martwią się tym, że zostaną opuszczone, porzucone lub w inny sposób skrzywdzone. Nie doświadczają również lęku, że ktoś się do nich za bardzo zbliży, zawładnie, osaczy, że zleją się z drugą osoba i przestaną istnieć jako odrębne jednostki.

Bezpieczny styl przywiązania w związku, jak sugeruje nazwa, charakteryzuje się poczuciem bezpieczeństwa, które sprawia, że partnerzy chcą się angażować i w pełni dzielić życie z drugą osobą. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania są dosyć szczęśliwymi ludźmi i łatwo się przystosowują do wymagań sytuacji. To powoduje, że łatwo im nawiązywać porozumienie, dochodzić do kompromisów, dbać o wspólnotę w związku. Pomimo poczucia przynależności, zależności, bliskości i intymności potrafią zachować poczucie odrębnego JA.

STYL LĘKOWO – AMBIWALENTNY w związku

Ten styl przywiązania kształtuje się, gdy zabraknie w rodzicielstwie uważności na potrzeby dziecka i nie są one adekwatnie zaspokajane, gdy główny opiekun dziecka nie oferuje bliskości i poczucia bezpieczeństwa, a dziecko doświadcza niepewności emocjonalnej i/lub fizycznej dostępności matki (lub głównego opiekuna). Dzieje się tak szczególnie w rodzinach dysfunkcyjnych, w których występuje uzależnienie, choroby psychiczne czy inny rodzaj niestabilności. Charakterystyczna dla kształtowania się tego stylu przywiązania jest właśnie niepewność. Matka bywa opiekuńcza i wspierająca, a następnie znika i/lub jest niedostępna (wyjeżdża, choruje lub jest pod wpływem substancji uzależniającej).

Osoby z lękowo ambiwalentnym stylem przywiązania w dorosłości są przekonane, że inni mają trudności i opory w zbliżaniu się do nich. Często martwią się o to, czy są kochani naprawdę i czy ich związek jest trwały. Doświadczają lęku przed rozłąką i dyskomfortu związanego ze zbyt długą samotnością. Obawiają się porzucenia przez partnera. Jednocześnie żywią lęk o to, że ich pragnienie całkowitego zespolenia się z partnerem może go odstraszyć, mają poczucie bycia ciężarem.

Częsta również u tych osób jest skłonność do krańcowej namiętności, która nosi cechy obsesji, miłości od pierwszego wejrzenia i huśtawki emocjonalnej. Bywają bardzo zazdrosne i przekonane, że partner ich nie docenia (a także, że są niedoceniane przez inne ważne osoby – np. współpracowników). Zazwyczaj są to osoby hojne i lubiące dawać innym, czasami nadmiarowo skupione na dbaniu o innych. Najszczęśliwsze są wtedy, kiedy wokół są ludzie.

Jednak ich zaborczość, poszukiwanie uwagi i akceptacji, reagowanie poczuciem odrzucenia na najmniejszy przejaw autonomii partnera rodzi napięcie w związku, pretensje, zarzuty, że partner nie wystarczająco kocha, pojawia się zazdrość i obwinianie. Partner może na w takiej sytuacji czuć znużenie i złość i może rzeczywiście zacząć się dystansować, co potwierdza najstraszniejsze dla osoby z ambiwalentno lękowym stylem przywiązania tezy, o tym, że nie zasługują na miłość a bliska więź może zostać w każdej chwili przerwana. Związki, w których jedna z osób przejawia ten styl przywiązania funkcjonują czasami przez wiele lat w „tańcu” oddalania się i przybliżania.

STYL PRZYWIĄZANIA LĘKOWO – UNIKAJĄCY w związku

Styl przywiązania lękowo – unikający powstaje, gdy dziecko ma silne poczucie odrzucenia przez matkę. Dzieję się tak, gdy matka nie jest zupełnie gotowa do swojej roli, nie chciała dziecka albo jest całkowicie niewydolna psychicznie do pełnienia tej funkcji. W związku z odrzuceniem przez najważniejszego opiekuna, dziecko przestaje szukać z nim kontaktu, nie ufa mu i stara się radzić sobie z wszelkimi trudnościami samodzielnie.

Osoby z lękowo-unikającym stylem przywiązania mają tendencję do tłumienia emocji, aby chronić się przed na zranieniem lub byciem zależnym od drugiego człowieka. Czują się skrępowane bliskością innych ludzi, przy zbliżaniu się do innych rośnie w nich napięcie. W związkach mają skłonność do unikania intymności, do poczucia frustracji i nudy. Nie ufają partnerowi. Zaprzeczają swojej potrzebie więzi. W związku z tym starają się unikać budowania tych więzi, dystansują się, czasami mają silną skłonność do przelotnych związków seksualnych i nadmiernego koncentrowania się np. na pracy zawodowej. Są to osoby niezależne i polegającyena sobie. Potrafią dobrze o siebie zadbać oraz być wydajne i twórcze, szczególnie, kiedy da im się swobodę. Są raczej mało wymagające.

Osoby u których wykształcił się lekowo unikający styl przywiązania bardzo źle znoszą poczucie wtargnięcia kogokolwiek w ich przestrzeń (fizyczną i/lub psychologiczną). Bliskość jawi im się jako zagrażająca – mogą jej doświadczać jako bycia w pułapce, a nie jako źródła bezpieczeństwa czy komfortu. Doświadczają także obaw przed byciem obwinianym. Mają negatywny pogląd na innych jako z natury niewiarygodnych i niegodnych zaufania. W swoich opowieściach i snach widzą siebie jako odległych i nieczułych.

Czwarty styl przywiązania nazwany zdezorganizowanym stylem przywiązania

Oprócz trzech powyższych stylów przywiązania wskazanych przez Ainsworth, badaczki Mary Main i Judith Solomon opisały jeszcze jeden styl przywiązania, nazwany zdezorganizowanym.
Ten styl konstytuuje się u dziecka, gdy otrzymują od opiekunów podwójnie wiążące komunikaty, czasem nazywane „paradoksalnym nakazem”, np. „Chodź tu, odejdź”. Rodzice stwarzają dziecku sytuacje, które są nierozwiązywalne i nie do wygrania, a interakcje z nimi są dla dziecka przerażające, dezorientujące. Przyczyną kształtowania się dezorganizowanego stylu przywiązania jest przemoc – kiedy obiekt przywiązania, czyli główny opiekun w jakikolwiek sposób zaniedbuje czy krzywdzi dziecko. Rodzice, stają się źródłem lęku, a dziecko przeżywa sprzeczne pragnienia- bycia blisko opiekuna jako bezpiecznego obiektu i jednocześnie pragnie odsunąć się od zagrażającego i dezorientującego rodzica. Dziecko, u którego konsoliduje się zdezorganizowany styl przywiązania zachowuje się niespójnie wobec opiekuna, którego spostrzega jako ambiwalentnego – z jednej wydaje się bezpieczny, z drugiej zaś niebezpieczny. Dla dorosłego ze zdezorganizowanym stylem przywiązania może to oznaczać bycie emocjonalnym zakładnikiem konfliktu pomiędzy pragnieniem intymności i strachu przed nią. Osoby, które charakteryzują się tym stylem przywiązania, w dorosłości są ciągle czujne, kontrolują wszystko, są w ciągłym oczekiwaniu i napięciu na to, co się wydarzy. Są często zdezorientowane, ponieważ w sytuacji zagrożenia pojawiają się w nich sprzeczne uczucia – nie wiedzą, czy zbliżać się do partnera czy też go unikać, a w związku może to wpływać na poczucie wzajemnego niezrozumienia, rozczarowania, i gniewu. Jeśli jedna z osób w związku ma zdezorganizowany styl przywiązania, to konieczna jest terapia dla pary oraz praca nad traumami przemocy w psychoterapii indywidualnej.

Stan Tatkin, (klinicysta, badacz i twórca Psychobiologicznego Podejścia do Terapii Par) użył obrazowej metafory określającej trzy style przywiązania wg Ashwort;

Bezpieczny styl przywiązania porównał do KOTWICY, ponieważ partner o takim stylu przywiązania jest w stanie bezpiecznie „zakotwiczyć” się w bliskiej relacji i sam dla drugiej osoby potrafi być taką kotwicą, czyli kimś osadzonym w rzeczywistości „tu i teraz”, nie dystansującym się, ale także nie przytłaczającym, nie „zalewającym”, potrafi być bezpiecznym obiektem.

Styl lękowo – unikowy to WYSPA, czyli osoba, która boi się wtargnięcia w jej przestrzeń, „zalania” zbyt dużą intymnością, boi się uszkodzenia pod wpływem np. obwiniania.

Styl lękowo – ambiwalentny nazwał FALĄ, ponieważ dotyczy to osób, które „falują” oddalając się i zbliżając, „zalewają” swoimi emocjami, oczekiwaniami, pretensjami lub wycofują się.

Wielu dorosłych ludzi żyje z balastem śladów bolesnych i raniących doświadczeń z przeszłości chociażby w postaci stylu więzi. Samotność w zmaganiu się z śladami przeszłości jest bardzo bolesna. Miłosna więź pomaga nam radzić sobie z życiem i uzdrawiać ślady strat, zranień i porażek. Przywracanie i utrzymywanie dobrej, leczącej, zdrowej więzi jest możliwe lecz wymaga wspólnych starań i nabywania nowych umiejętności.

W jaki sposób partnerzy mogą sobie nawzajem pomagać, tak aby związek miał moc uzdrawiania?

Poniżej typowe trudności i obszary, w których ludzie o innym niż bezpieczny styl przywiązania, bywają nadwrażliwi oraz sugestie, w jaki sposób partnerzy mogą pomóc sobie nawzajem korygować rodzaj budowanej więzi.

REKOMENDACJE DLA PARTNERÓW 

STYL – LĘKOWO-UNIKOWY – WYSPA

Poczucie, że ktoś wdziera się w jego życie

Raczej podchodź spokojnie zamiast wołać po imieniu.

Kiedy partner jest czymś zajęty, powiedz: „Potrzebuję za parę minut z tobą porozmawiać” i odejdź.

„Daj znać, kiedy skończysz. Jeżeli to potrwa dużej niż…. zaczynam bez ciebie, a ty możesz dołączyć”.

Poczucie bycia w pułapce, utrata kontroli

„Potrzebuję kilku minut twojego czasu, potem możesz wrócić do swoich spraw”.

„Widzę, że masz dość. Zajmij się teraz sobą, skończymy później”. „Masz tu kilka możliwości”.

Strach przed nadmierną intymnością

Zwracaj uwagę na poziom intymności, z którym twój partner czuje się komfortowo. Powróć do bliskości. „Mam przestać?”. „Czy to cię drażni?”.

Strach przed obwinianiem

„Bardzo doceniam, co zrobiłeś, ale w tym przypadku to nie do przyjęcia”.

„Rozumiem, dlaczego postąpiłeś tak, a nie inaczej. Miałeś dobre intencje”.

„Posłuchaj, to nie twoja wina/nie wszystko jest twoją winą. A nawet, gdyby było, dla mnie nie ma to znaczenia”.

STYL LĘKOWO- AMBIWALENTNY- FALA

Strach, przed porzuceniem

„Nie martw się, nigdzie się nie wybieram. Nawet gdybyś chciał, to się mnie nie pozbędziesz”.

„Proszę bądź blisko mnie. Chcę być dzisiaj blisko ciebie”. „Jesteś moim łączem ze światem”.

Rozłąka z partnerem

Wykorzystuj technologię, np. taką jak wiadomości tekstowe. Żadnych elaboratów, po prostu „hej” albo „kocham cię” czy „.. jakie okropne spotkanie” albo jakikolwiek zwięzły komentarz pokazujący „myślę o tobie”.

Dyskomfort, kiedy zbyt długo jest sam

„Cieszę się na naszą wspólną kolację dziś wieczorem. Nie mogę się doczekać, kiedy cię zobaczę i opowiesz mi, jak minął ci dzień”. „Zadzwoń, jeśli będziesz chciał pogadać”. „Obiecuję, że zadzwonię, kiedy tylko wyląduję, nawet, jeżeli będzie późno”.

Poczucie, że jest ciężarem

„Nie jesteś dla mnie większym ciężarem niż ja dla ciebie”. „To wspaniałe, że dokładnie wiemy, jak się o siebie nawzajem troszczyć”. „Jesteś ciężarem, którego noszenie zawsze będzie dla mnie źródłem radości”.

Osoby, które nie miały możliwości w przeszłości wykształcić w sobie bezpiecznego stylu przywiązania doświadczają problemów w zawieraniu bliskich relacji oraz kryzysów w związku. Zaburzone style więzi (inne niż bezpieczny) prowadzą często do depresji, zaburzeń lękowych, skłonności do popadania w nałogi oraz tworzenia toksycznych związków. Osoby ze stylem bezpieczeństwa innym niż bezpieczny powinny zgłosić się na psychoterapię, aby przywracać sobie komfort życia, a także dać sobie szansę na budowanie bezpiecznej kojącej bliskiej relacji, która ma moc uzdrawiania.

Literatura:

Pole H, D. Power of Attachment. How to Create Deep and Lasting Intimate Relationships. 2019, Sound True Inc.

Johnson S. Love Sense: The Revolutionary New Science of Romantic Relationships. 2013, Little Brown & Co Inc. (W polskim wydaniu: Johnson S. Sens miłości. 2015, Instytut Psychologii Zdrowia)

Tatkin S. Oprogramowanie służące miłości. 2013 Instytut Psychologii Zdrowia